یکی از نخستین کسانی که به خاصیت عجیب جذب فلزات توسط یک سنگ اشاره کرد، فیلسوف یونانی تالس بود. قبل تر از آن، مردم باستان در منطقهای به نام مگنزیا، واقع در سواحل دریای اژه، سنگی را کشف کرده بودند که اجسام آهنی را به خود جذب می کرد. این سنگ بعدها به نام سنگ مگنتیت (برگرفته از نام همان منطقه)، یا همان آهنربا شناخته شد.
جالبه بدونید: واژهی “Magnet” در انگلیسی و بسیاری از زبانها مستقیماً از نام این منطقه گرفته شده است.
واژهی “مگنتیت” بعدها وارد زبان عربی شد و به صورت مغناطیس درآمد. امروزه ما مغناطیس را به عنوان خاصیت جذب آهن توسط برخی مواد می شناسیم. این واژه سپس از طریق زبان عربی به فارسی و زبان های دیگر راه یافت.
سنگ مگنتیت یا لودستون (Loadstone)، قوی ترین آهن ربای طبیعی شناخته شده روی زمین است. این سنگ حاوی اکسید آهن Fe₃O₄ (مگنتیت) است که علت اصلی خاصیت آهن ربایی آن به شمار می رود.
نکته علمی: الکترون های آزاد در مگنتیت، باعث به وجود آمدن خاصیت مغناطیسی می شوند. در طبیعت، تنها تعداد کمی از مواد چنین خاصیتی دارند.
احتمالاً چینی ها نخستین کسانی بودند که از این سنگ به طور عملی استفاده کردند. آن ها دریافتند که اگر سوزنی را به سنگ مگنتیت مالیده و سپس آویزان کنند، سوزن در راستای شمال به جنوب قرار می گیرد. این پدیده باعث شد نخستین قطب نما ساخته شود.
این کشف در حدود قرن چهارم پیش از میلاد در متون چینی ثبت شده و بعدها در ساخت ابزارهای ناوبری مورد استفاده قرار گرفت.
این روش بعداً به اروپا راه یافت و در میان دریانوردان برای مسیر یابی بسیار پرکاربرد شد. از این رو، سنگ مگنتیت به نام لودستون (سنگ راهنما) معروف شد. در آن دوران، به دلیل ناشناخته بودن ماهیت مغناطیس، این پدیده برای مردم جادویی و اسرارآمیز به نظر می رسید.
نکته تاریخی: در قرون وسطی، بسیاری از افراد گمان می کردند آهنربا دارای روح یا قدرت جادویی است که فلز را بهسوی خود جذب می کند.
در قرن سیزدهم، دانشمند ایتالیایی پیتر پریگرینوس متوجه شد که آهن ربا دارای دو ناحیه مجزا به نام قطب است.
او فهمید که:
او این یافته ها را در سال ۱۲۶۹ میلادی در کتاب معروف خود به نام Epistola de Magnete ثبت کرد که یکی از نخستین متون علمی درباره مغناطیس به شمار می رود.
تا قرن ها، سنگ لودستون قوی ترین آهن ربای موجود بود. اما با پیشرفت علم، انسان موفق به ساخت آهن رباهایی بسیار قوی تر شد:
نکته فنی: آهن رباهای نئودیمیومی (NdFeB) امروزه در صنایع پیشرفته مانند موتورهای الکتریکی، توربین های بادی، هارد دیسک ها و حتی هدفون ها استفاده می شوند.
از کشف یک سنگ عجیب در سواحل یونان باستان، تا ساخت آهن رباهای فوق قوی مدرن، مسیر شناخت مغناطیس، یکی از جذاب ترین مسیرهای علمی بشر بوده است. آنچه روزی جادو تلقی می شد، امروز پایه گذار فناوری هایی مانند موتورهای الکتریکی، ژنراتورها، قطب نماها و حتی حافظه های کامپیوتری است.
برگرفته از کانال یوتوب آرانتیک