سنگ های زینتی یا گوهرسنگ ها، تکه های تراش خورده بلور معدنی از جنس‌های گوناگون هستند که کاربردی دیرینه و سابقه دار در تاریخ زندگی انسان‌ها دارند. یافتن نمونه هایی از این سنگ ها در اکتشافات باستان شناسی ثابت می‌کند اشتیاق به داشتن این قطعات خوش رنگ و زیبا، موضوع تازه ای نیست. اما علاوه بر زیبایی، خواصی دیگری نیز دارند که ارزش آنها را بیشتر می‌کند.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
فهرست مطالب
انواع سنگ ها با کاربرد زینتی در میان لایه های موجود در پوسته کره زمین وجود دارند. تنوع بالای این مواد معدنی، اغلب برای عموم مردم قابل تصور نیست. بسیاری از ما در طول حیات خود، تنها با لایه رویی خاک سروکار داشته و از وجود معادنی با این نوع سنگ های قیمتی بی خبریم. بزرگ ترین دلیل آن هم قرار داشتن این سنگ ها در اعماق معادن با دسترسی و مشاهده دشوار است. اما از دید معدن داران و سرمایه گذاران این صنعت، موضوع بسیار متفاوت است.
کوتاهی این مطلب به ما اجازه نمی‌دهد تا نام همه سنگ هایی که در گروه زینتی قرار دارند را ذکر کنیم. اما می‌توانیم نمونه‌هایی را بیان کنیم که بیشتر مورد توجه و در دسترس هستند.
اما پیش از آن لازم به یادآوری است که تراش دادن این سنگ ها، بخش مهمی از قیمت و ارزش هنری آنها را تعیین می کند. تا جایی که یک سنگ تراش نخورده را نمی توان در حوزه جواهرسازی چندان مطرح نمود.
یکی از پرکاربرد ترین انواع سنگ‌های مصرفی در صنعت جواهرسازی کشور ما عقیق است. بیشترین و اعلا ترین نوع آن موسوم به عقیق یمنی در این کشور وجود دارد. خواص این سنگ و جنبه های اعتقادی و سمبلیک آن نیز بر کاربران آن افزوده است. عقیق که با نام درکوهی هم شناخته می‌شود، منشا سیلیسی داشته و در طیف رنگی متنوعی از سفید تا خاکستری، آبی روشن و متمایل به بنفش، سرخ، سیاه، نارنجی، زرد و سبز یافت می‌شود. عقیق در گروه سنگ های پرخاصیت بوده و کاربرد انگشتر و دیگر جواهرات حاوی آن به دلیل اعتقادات مذهبی نیز بسیار متداول است. مواردی مانند درمان خونریزی، افزایش قدرت بینایی، رفع دندان درد و دیگر موارد پزشکی و درمانی نیز به این سنگ نسبت داده می‌شود.
این سنگ حاصل از تبلور کربن، همواره در صدر لیست قیمتی ترین سنگ های معدنی زینتی قرار دارد. تراش حرفه ای آن باعث شکست فوق العاده و مکرر نور شده و درخشش فوق‌العاده ای به الماس می‌دهد که در میان دیگر جواهرات بی نظیر است. الماس کاربرد های گوناگون دیگری نیز در صنعت دارد که ارزش آن را صد چندان کرده است. به همین خاطر امروزه علاوه بر معادن طبیعی آن، تولید آزمایشگاهی و مصنوعی این نوع سنگ با کوره های برقی و روش‌های صنعتی نیز، انجام می‌گیرد. الماس های ریز زینتی، کوچکترین اما پرسودترین بخش صنعت ساخت و تراش این سنگ ارزشمند را تشکیل می‌دهند.
یاقوت سرخ، جزو سنگ های زینتی گرانبها بوده و درجه سختی آن بین کانی‌ها، پس از الماس است. بیشترین کاربرد آن در جواهرسازی است اما گروهی پیشگیری از بیماری هایی نظیر صرع و سکته را نیز با کاربرد این سنگ مرتبط می‌دانند.
این سنگ سیلیکاتی برخلاف موارد قبل شکنندگی بیشتری داشته و تراش آن بسیار دشوار و حساس است. اما زیبایی بی نظیرآن باعث قیمت بالا و اشتیاق فراوان برای داشتن آن در کلکسیون های جواهرات می‌شود. ترکیب زمرد بی رنگ با مقدار اندکی از دیگر عناصر، طیفی از رنگ های سبز تا زرد را به این سنگ قیمتی داده است.
ایران به لحاظ معادن سنگ های زینتی و گوهر سنگ گرانبها بین ۵ کشور برتر جهان قرار دارد، تا جایی که آن را بهشت گوهرشناسان نامیده اند. وجود معادن غنی این سنگ‌ها از جمله عقیق، به ویژه در نواحی قم، خراسان رضوی و تربت حیدریه بسیار شاخص است. انواع فیروزه نیز در این نواحی به وفور یافت می‌شود که باعث پی ریزی صنعت تراش و کاربرد آن در جواهرات دست ساز شده است.
معادن زمرد در جنوب کرمان و یاقوت در نواحی سیستان نیز به فراوانی یافت می‌شوند که با استخراج و بکارگیری در صنعت سنگ های قیمتی و زینتی می‌توانند به رشد آن کمک شایانی نمایند. گرچه برداشت و کاربرد آنها در صنعت جواهرسازی، متاسفانه همیشه هوشمندانه و هدفمند نیست. این سنگ‌ها، در شرایط خاصی به‌دلیل رویدادهای زمین‌شناسی، حتی در بیابان‌های نزدیک به معادن نیز یافت می‌شوند!
سنگ های زینتی پرکاربردی در کشور ما وجود دارند که به دلایل گوناگون از زیبایی تا شفا و موارد طبی با اقبال عمومی مواجه می‌شوند. مانند عقیق و فیروزه که بیشترین استفاده را به عنوان نگین در جواهرسازی دارا می‌باشند.
اما یک سری از این سنگ ها کاملا متمایز بوده و ظاهری شیک و لاکچری دارند. قیمت بالا و دشواری دسترسی به این نمونه ها باعث بالا رفتن قیمت آنها شده است.
در میان همه انواع سنگ های گرانبها، الماس همواره چه از نظر دسترسی به معادن، و چه به لحاظ تراش و آماده سازی، دشوارترین مراحل را داشته است. همین موضوع الماس برلیان را که دارای بیشترین و حرفه‌ای‌ترین برش در میان جواهرات است، به لاکچری ترین نوع جواهرات بدل کرده است.
استفاده بهینه از سنگ‌های گران‌قیمت در صنایع جواهرسازی، نه تنها مستلزم داشتن دانش روز دنیا در این زمینه است، بلکه ابزار و تجهیزاتی را نیز طلب می‌کند. با وجود این وسایل مدرن می‌توان زیبایی چشمگیر این جواهرات طبیعی را صدچندان به نمایش درآورد.
برش سنگ هایی که در ابتدا به صورت خام و تراش نخورده از معدن خارج می‌شوند، قیمت واقعی آنها را تعیین می‌کند. برش حرفه ای قطعه کوچکی از یک سنگ معدنی زینتی، کافی است تا به‌عنوان نگین، همراه با فلزی قیمتی مانند طلا یا نقره به جواهری بی نظیر با ارزش بسیار بالاتر تبدیل شود.
در مورد سنگ های نیمه قیمتی نیز، این کار با لوازم و هزینه کمتری امکان‌پذیر است. زیورآلات و انگشترهای عقیق و فیروزه، نمونه هایی از جواهرات بومی ایران هستند که با فرهنگ و باورهای ما سازگاری فراوانی دارند. به همین دلیل نیز، خرید و فروش این نوع سنگ های زیبا و استفاده از آنها در جواهرات مورد استفاده عموم به مراتب متداول تر است.
از آنچه در این مطلب آمد درمی یابیم که کشور ما از نظر صنعت سنگ های زینتی و کاربرد آنها در جواهرسازی، زمینه های فراوانی برای رشد و پویایی دارد. وجود معادن گوناگون این سنگ ها، فرصتی است تا با استخراج علمی و انجام مراحل صحیح برش حرفه ای، از همه ذرات این معادن کمال بهره برداری صورت گیرد.
علاوه بر زیبایی، این مواد دارای خواص طبی و سلامتی نیز هستند که مورد استقبال عمومی قرار گرفته و بسیاری را مشتاق داشتن جواهراتی حاوی آنها نموده است.
کاربرد سنگ های قیمتی در فرهنگ ایرانی با استفاده از عقیق و فیروزه در مقیاس زیاد همراه است که خواص سلامتی نیز به آنها منسوب می‌شود.
